Tiến sĩ Ngô Trí Long: Áp trần vẫn không quản được về giá sữa

Cuối tháng 5/2016, lãnh đạo Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng cho biết sẽ xem xét từ tháng 7 dỡ bỏ chính sách giá trần đối với mặt hàng sữa trẻ em dưới 6 tuổi. Tuy nhiên, hiện cơ quan quản lý vẫn chưa có động thái nào về việc thay đổi chính sách này.

Sau hơn 18 tháng áp trần giá sữa, thị trường có dấu hiệu đi xuống, sản lượng tiêu thụ giảm sút trong khi giá bán thực chất cũng chưa hỗ trợ người tiêu dùng như kỳ vọng của nhà quản lý.

Việc áp giá trần được thực hiện từ đầu tháng 6/2014, dự kiến ban đầu kết thúc vào tháng 6/2015 nhưng sau đó lại được gia hạn đến hết năm nay. Theo cơ quan quản lý, đây là biện pháp cần thiết để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Tuy nhiên, theo các doanh nghiệp trong ngành, cơ quan chức năng lại khó có thể xác định giá trần đổi với các mặt hàng sữa một cách có căn cứ.

Theo chuyên gia Ngô Trí Long, dù dùng công cụ giá trần với sữa, cơ quan quản lý vẫn không thực sự "quản" được giá mặt hàng này.

Lý do được đưa ra là thị trường sữa có hàng trăm dòng sản phẩm có tính chất rất khác nhau. Mỗi hãng sữa và mỗi một quốc gia có một tiêu chuẩn, bí quyết công nghệ riêng. Theo đó, giá sữa của các dòng có thể chênh nhau đển cả trăm nghìn đồng. Chỉ cần thêm, bớt thành phần là chất lượng sữa đã thay đổi, kéo theo sự thay đổi về giá. Nếu tính theo phương pháp chi phí, chỉ có doanh nghiệp trực tiếp nhập khẩu hoặc sản xuất mới biết chi phí thực. Khi nhà quản lý chưa thể nắm rõ về chi phí đầu vào của từng loại sữa thì sẽ không thể đưa ra giá cơ sở đúng đắn cho từng loại sữa.

Vì vậy, doanh nghiệp sữa có thể đổi nhãn mác, tên gọi để tránh sự kiểm soát của việc áp giá trần đối với sản phẩm sữa đó. Đồng thời, chính sách cũng tạo những chiêu lách quy định giá trần, gian dối bằng cách đổi tên sản phẩm để bán vào nội địa, Nhà nước không quản lý được.

Về định chế quản lý giá trong nền kinh tế thị trường, Nhà nước có 2 phương thức: bằng cách định giá và quản lý giá gián tiếp. Theo Luật Giá, sữa không thuộc danh mục hàng hóa do Nhà nước định giá, bởi không phải là sản phẩm độc quyền. Để quy định giá trần đối với sữa dành cho trẻ em dưới 6 tuổi, cơ quan quản lý phải chứng minh được có những doanh nghiệp hoặc nhóm doanh nghiệp giữ vị trí thống lĩnh thị trường, hoặc mặt hàng này đang có biến động bất thường, tăng giá quá cao so với đầu vào. Nhưng cơ quan chức năng chưa xác định được điều này. Đồng thời cũng chưa chứng minh được sự tăng giá bất thường của giá sữa dành cho trẻ em dưới 6 tuổi, bởi mỗi lần doanh nghiệp lách tăng giá chỉ khoảng 7-9%, vẫn trong giới hạn cho phép.

Ý tưởng áp trần giá sữa từng được đưa ra năm 2009 nhưng không thực hiện được khi chính cơ quan quản lý thấy thật khó áp dụng với vài trăm dòng sản phẩm với tính đa dạng và đặc thù của mỗi loại như sữa. Khi hội nhập ngày càng sâu, rộng vào kinh tế quốc tế thì mong muốn được nhiều nước công nhận là nền kinh tế thị trường cũng ngày một lớn. Quy định áp trần giá sữa không phù hợp với thể chế định giá trong nền kinh tế thị trường như đã quy định trong các Luật Giá và Luật cạnh tranh cũng chính là một rào cản. Chúng ta sẽ bị thua thiệt trong hoạt động thương mại quốc tế, nếu không được công nhận là một nền kinh tế thị trường

5 đại sứ của Mỹ, Australia, Canada, New Zealand, Liên minh châu Âu tại Việt Nam đã gửi thư tới Bộ trưởng Bộ Tài chính và các bộ ngành liên quan đề nghị xem xét cơ chế giá quản lý. Họ cho rằng với cơ chế quản lý giá đó, Việt Nam đi chệch khỏi định hướng cơ chế thị trường, làm gia tăng quan ngại về sự tuân thủ các cam kết WTO. Đồng thời, việc này không khuyến khích các nhà đầu tư mới muốn vào Việt Nam và ảnh hưởng tiêu cực đến việc làm, làm gia tăng gánh nặng về hành chính và chi phí cho các công ty (nước ngoài) ở Việt Nam.

Đối với sản phẩm sữa, giá và chất lượng phải luôn song hành, không nên chỉ đề cập một yếu tố. Khi thị trường sữa đã có sự cạnh tranh thực sự, người tiêu dùng sẽ là người lựa chọn và quyết định cuối cùng tới giá của sản phẩm, trên cơ sở xem xét tương quan với chất lượng của sản phẩm, tùy thuộc vào khả năng thu nhập của họ. Do vậy, Nhà nước không nên sử dụng biện pháp hành chính trong quản lý giá sữa, mà bằng biện pháp thị trường.

Khi dỡ bỏ áp giá trần, để bình ổn giá sữa, cơ quan quản lý cần khuyến khích cạnh tranh và tạo môi trường kinh doanh lành mạnh. Bộ Tài chính cần xây dựng nguyên tắc xác định cơ cấu giá thành đầy đủ, chính xác theo các yếu tố hình thành giá và luôn đảm bảo tính hợp lý, để hình thành giá bán phù hợp. Đây là căn cứ để cơ quan tài chính kiểm tra giá bán cũng như sự điều chỉnh giá của các doanh nghiệp sữa khi có biến động chi phí đầu vào.

Bộ Tài chính cần phối hợp chặt chẽ hơn với các Bộ, ngành liên quan khác kiểm tra những quy định hiện hành, xử phạt, khống chế triệt để hành vi vi phạm, liên kết tăng giá, nếu có dấu hiệu đầu cơ nâng giá bất hợp lý, sẽ tiến hành xử lý nghiêm theo pháp luật, công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp phải cắt bớt khâu trung gian không cần thiết để ổn định mức chiết khấu. Cơ quan tài chính sẽ quản lý và kiểm tra các mức chiết khấu cho đại lý. Ngoài ra, cần xây dựng website để thông tin toàn bộ các loại sản phẩm sữa hiện có trên thị trường trong nước và nước ngoài về mẫu mã, chất lượng và giá cả.